آب ژاول؛ همه چیز درباره کاربرد، ترکیب و خطرات آن

آب ژاول؛ همه چیز درباره کاربرد، ترکیب و خطرات آن

آب ژاول که با نام‌ های دیگری مانند هیپوکلریت سدیم (Sodium Hypochlorite) یا در زبان رایج «وایتکس» شناخته می‌ شود، یکی از پرمصرف‌ ترین و پراستفاده‌ ترین مواد شیمیایی در جهان است. این ترکیب به‌ واسطه خواص ضدعفونی‌ کننده، سفید کننده و گندزدا، در طیف گسترده‌ ای از کاربردهای خانگی، صنعتی و بهداشتی حضور دارد. آب ژاول در حالت معمول، به صورت محلولی زردرنگ یا بی‌ رنگ با بویی تند عرضه می‌ شود و دارای خاصیت قلیایی قوی است. در خانه‌ ها، این ماده برای سفید کردن لباس‌ ها، گندزدایی سطوح سرویس‌ های بهداشتی، سینک ظرف‌ شویی، کاشی‌ ها و حتی ضدعفونی کردن سبزیجات پس از رقیق‌ سازی مورد استفاده قرار می‌ گیرد. در بیمارستان‌ ها و مراکز درمانی، آب ژاول برای ضدعفونی تجهیزات پزشکی، کف و دیوارها و سایر سطوحی که با عوامل بیماری‌ زا در تماس هستند، به کار می‌ رود. همچنین در صنایع غذایی، این ترکیب نقش مهمی در ضدعفونی کردن سطوح تولید، تجهیزات بسته‌ بندی و حتی آب مصرفی دارد. کاربرد دیگر آب ژاول در تصفیه‌ خانه‌ های آب شهری و فاضلاب است، جایی که از آن برای حذف میکروارگانیسم‌ های بیماری‌ زا و جلوگیری از آلودگی‌ های میکروبی استفاده می‌ شود. ساختار ساده این ماده در کنار قدرت بالای اکسید کنندگی، آن را به انتخابی مقرون‌ به‌ صرفه و مؤثر برای بسیاری از صنایع و مصارف روزمره تبدیل کرده است. البته باید توجه داشت که استفاده از آب ژاول نیازمند رعایت دقیق نکات ایمنی و شناخت صحیح از غلظت مصرفی آن است.

ترکیب شیمیایی آب ژاول چیست؟

آب ژاول محلولی است از هیپوکلریت سدیم (NaOCl) در آب. این ماده در حالت خالص به صورت بلورهای سفید رنگ و در حالت تجاری به صورت محلول زرد مایل به سبز با بویی تند و نافذ عرضه می‌ شود. غلظت رایج آن معمولاً بین ۵ تا ۱۵ درصد هیپوکلریت سدیم است.
واکنش کلی تولید آب ژاول:

Cl2 + 2NaOH → NaOCl + NaCl + H2O

در این واکنش، گاز کلر در محلول سدیم هیدروکسید حل شده و منجر به تشکیل هیپوکلریت سدیم، کلرید سدیم (نمک طعام) و آب می‌ شود.

خواص فیزیکی و شیمیایی آب ژاول

کاربرد آب ژاول در صنعت و زندگی روزمره

آب ژاول یکی از چند منظوره‌ ترین مواد شیمیایی است. مهم‌ ترین کاربردهای آن شامل موارد زیر است:

ضدعفونی و گندزدایی
آب ژاول یکی از مؤثرترین مواد ضدعفونی‌ کننده برای از بین بردن باکتری‌ ها، ویروس‌ ها، قارچ‌ ها و عوامل بیماری‌ زا است. کاربرد آن در:

• ضدعفونی سطوح بیمارستانی و خانگی
• گندزدایی میوه و سبزی
• ضدعفونی آب آشامیدنی (در غلظت‌ های بسیار پایین)

سفید کنندگی
در صنایع نساجی، کاغذسازی و شوینده‌ ها، آب ژاول برای سفید کردن الیاف، پارچه، خمیر کاغذ و لباس استفاده می‌ شود.

تصفیه آب و فاضلاب
آب ژاول در بسیاری از تصفیه‌ خانه‌ های آب و فاضلاب به‌ عنوان گندزدا جایگزین گاز کلر شده‌ است. این روش به دلیل ایمنی بالاتر در حمل و نگهداری مورد توجه قرار گرفته است.

کاربردهای خانگی
وایتکس یا همان آب ژاول خانگی معمولاً در غلظت ۵٪ عرضه می‌ شود و برای موارد زیر استفاده می‌ گردد:

• شست‌ و شوی لباس سفید
• پاک‌ سازی سینک، دستشویی، حمام
• تمیز کردن کاشی‌ ها و سرامیک‌ ها

نحوه مصرف ایمن آب ژاول

هرچند آب ژاول کاربرد های گسترده‌ ای دارد، اما مصرف نادرست آن می‌تواند خطرآفرین باشد. برای استفاده ایمن از این ماده باید به نکات زیر توجه شود:

• هرگز با آمونیاک یا اسیدها مخلوط نشود، زیرا منجر به تولید گازهای سمی مانند کلرامین یا گاز کلر خواهد شد.
• از دستکش، ماسک و عینک ایمنی استفاده شود تا پوست و چشم در امان بماند.
• در محیط‌ های بسته از تهویه مناسب استفاده شود.
• محلول‌ های رقیق‌شده را حداکثر تا ۲۴ ساعت نگهداری کنید؛ بعد از این زمان اثر ضدعفونی‌ کنندگی کاهش می‌ یابد.
• غلظت مناسب برای ضدعفونی سطوح معمولاً ۰/۱ تا ۰/۵ درصد است.

خطرات و عوارض جانبی استفاده از آب ژاول

در کنار فواید فراوان، آب ژاول اگر نادرست استفاده شود می‌تواند آسیب‌ زا باشد. در ادامه برخی از مهم‌ ترین خطرات آن آمده است:

تحریک چشم و پوست:
تماس مستقیم با پوست باعث قرمزی، سوختگی شیمیایی یا خشکی می‌ شود. تماس با چشم ممکن است منجر به التهاب یا حتی آسیب قرنیه شود.
مشکلات تنفسی:
استنشاق بخارات آب ژاول مخصوصاً در محیط بسته یا هنگام ترکیب با مواد دیگر می‌ تواند منجر به تنگی نفس، سرفه و تحریک سیستم تنفسی شود.
سمیت برای محیط زیست:
آب ژاول در تماس با مواد آلی یا مواد موجود در فاضلاب می‌ تواند ترکیبات کلردار تولید کند که برخی از آن‌ ها برای حیات آبزیان و انسان خطرناک هستند.

جدول غلظت و کاربرد آب ژاول

روش نگهداری آب ژاول

آب ژاول که در دسته ی بازها قرار دارد، به نور و حرارت حساس است و به مرور زمان تجزیه می‌ شود. بنابراین:

• در ظروف تیره‌ رنگ، دربسته و دور از نور آفتاب نگهداری شود.
• دمای نگهداری بین ۵ تا ۲۵ درجه سانتی‌ گراد باشد.
• از ظروف پلی‌ اتیلنی یا پلاستیکی مقاوم استفاده شود.
• به‌هیچ‌ وجه در ظروف فلزی یا شیشه‌ ای نگهداری نشود.

آب ژاول صنعتی و خانگی؛ چه تفاوتی دارند؟

آب ژاول خانگی (وایتکس) معمولاً دارای غلظت ۵٪ است و برای مصارف خانگی مثل شست‌ و شوی لباس یا گندزدایی سطوح طراحی شده است. در مقابل، آب ژاول صنعتی در غلظت‌ های بالاتر تولید می‌ شود و در فرآیندهای صنعتی تصفیه آب، ضدعفونی کارخانه‌ ای یا تولید سفیدکننده‌ ها استفاده می‌ گردد.
نکته: رقیق‌ سازی صحیح آب ژاول صنعتی برای استفاده عمومی الزامی است.

آب ژاول با ویژگی‌ های منحصر به‌ فرد خود یکی از مهم‌ ترین مواد شیمیایی در پاک‌ سازی، ضدعفونی و تصفیه آب به شمار می‌ رود. اما همان‌ طور که قدرت بالایی دارد، خطرات بالقوه‌ ای نیز در صورت مصرف نادرست ایجاد می‌ کند. رعایت اصول ایمنی، استفاده از تجهیزات محافظتی و دقت در غلظت محلول، پیش‌شرط‌ های استفاده صحیح از این ماده کاربردی است. اگر به دنبال خرید محصولات باکیفیت و خدمات مطمئن هستید، دلکو صنعت بهترین گزینه است.